وارف قومەیحە… سەرۆكی ڕابیتەی عەرەبی چینی بۆ دیالۆگ و پەیوەندی
خولی دووەمی ڕاوێژکاری سیاسی لەم دواییانەدا لە ڕیاز لە نێوان وەزارەتی دەرەوەی سعودیە و وەزارەتی دەرەوەی چین بەڕێوەچوو، لایەنی سعودیە بە سەرۆکایەتی وەلید ئەلخورەیجی بریکاری وەزیری دەرەوە بوو، لایەنی چینیش بە سەرۆکایەتی هاوتاکەیان بوو، دەنگ لی بریکاری وەزیر. هەردوولا تاوتوێی پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان کرد، هاوکات تاوتوێی پێشهاتە گرنگەکانی ڕیاز و پەکینیان کرد. جێگای سەرنجە کە پەیوەندییەکانی سعودیە و چین لەم ساڵانەی دواییدا گەشەسەندنێکی بەرچاویان بەخۆیەوە بینیوە، بەو پێیەی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵات لەسەر ئاستی جۆراوجۆری ئابووری، سیاسی و کولتووری بەهێزتر بووە. پەیوەندی دیپلۆماسی نێوان شانشینی سعودیە و کۆماری میللی چین دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1990 کە باڵیۆزخانەی ئەو دوو وڵاتە بە فەرمی لە پایتەختەکانی پەکین و ڕیاز کرایەوە. هەرچەندە هاوکاری و پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەیان ساڵ لەمەوبەر دەستیان پێکردووە. لە ساڵی ١٩٧٩ یەکەمین ڕێککەوتنی بازرگانی لە نێوانیاندا واژۆ کرا، کە بناغەی پەیوەندییە بەهێزەکانی داڕشت کە تا ئەمڕۆش بەردەوامە.
ئەمڕۆ چین گەورەترین هاوبەشی بازرگانی شانشینی سعودیەیە و ، پەرەسەندنی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات زۆر لە هاوکارییە ئابووری و بازرگانییەکانی نێوانیاندا ڕەنگدانەوەی هەبووە. بەشداری کردووە لە قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی کە لە ساڵی ٢٠٢٣دا گەیشتە زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلاری ئەمریکی.
چین بە شێوەیەکی سەرەکی نەوتی خاو لە سعودیەوە هاوردە دەکات، شانشینی یەکگرتوویش گەورەترین دابینکەری نەوتە بۆ چین و ڕۆژانە نزیکەی یەک ملیۆن و ٧٠٠ هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکات. وەبەرهێنانەکانی چین لە شانشینی یەکگرتوودا ٥٥ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە. بەپێی ڕاپۆرتێکی “edgemiddleeast”، چین لە ساڵی 2023دا بەبەهای 16.8 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی کردووە لە سعودیەدا، لەکاتێکدا لە ماوەی ساڵی 2022دا 1.5 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی کردووە، ئەمەش بە پشتبەستن بە داتای بانکی ئیمارات ئێن بی دی، هەروەها پڕۆژەکانی پیشەسازی ژێرخانی و وزە و پترۆکیمیایی دەگرێتەوە. لە بەرامبەردا سعودیە وەبەرهێنانی لە کۆمەڵێک پڕۆژەدا کرد لە ناوخۆی چین، لەوانە وەبەرهێنان لە کەرتی تەکنەلۆژیا و گواستنەوە. هەروەها لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵدا، ڕیاز میوانداری “کۆنفرانسی بازرگانی عەرەبی-چینی”ی کرد، کە زیاتر لە ٣٦٠٠ بەشداربووی تێدابوو.
تەنها دوو هەفتە دوای ئەوە، سعودیە شاندێکی گەورەی بە سەرۆکایەتی وەزیری ئابووری سعودیە ڕەوانەی کۆنفرانسی “هاوینی داڤۆس” لە چین کرد. جگە لەم تەوژمە گەورەیە، چین شانشینی سعودیەی وەک میوانی فەخری بانگهێشتی “پێشانگای وەبەرهێنان و بازرگانی چین لانژۆ” کرد، کە لە ٧ تا ١٠ی تەمموزی ئەمساڵ بەڕێوەچوو. وەزارەتی وەبەرهێنانی سعودیە داوای لە کۆمپانیاکان کرد کە بەشداری چالاکانە لە پێشانگاکە بەناونیشانی “وەبەرهێنان لە سعودیە” بکەن.
هەروەها سعودیە و چین چەندین ڕێککەوتنیان واژۆکرد بۆ بەرزکردنەوەی هاوکارییەکان لە کەرتی وزەدا، لەنێویاندا پڕۆژەکانی وزەی نوێبووەوە. سعودیە هەوڵدەدات “دیدگای ٢٠٣٠” بەدەستبهێنێت، کە ئامانجی کەمکردنەوەی پشتبەستن بە نەوت و بەرزکردنەوەی بەکارهێنانی وزەی نوێبووەوەیە، لەکاتێکدا چین هەوڵدەدات دابینکردنی وزەی پێویست بۆ گەشەپێدانی ئابووریی خۆی دەستەبەر بکات. لەڕاستیدا، لەم دواییانەدا ڕێککەوتنێک لە نێوان کۆمپانیای چینی تی سی ئێڵ ژۆنگ هوان بۆ تەکنەلۆژیای وزەی نوێبووەوە، کۆمپانیای وزەی نوێبووەوەی تاوتین و کۆمپانیای پیشەسازی دیدگای سعودیە واژۆکرا، بۆ دامەزراندنی کۆمپانیایەکی وەبەرهێنانی هاوبەش کە پاڵ بە خۆجێییکردنی بەرهەمهێنانی چیپی فۆتۆڤۆڵتایکەوە بنێت لە سعودیە.
بەپێی ڕێککەوتنەکە، کۆی قەبارەی وەبەرهێنان لە پڕۆژە هاوبەشەکەدا نزیکەی ٢.٠٨ ملیار دۆلارە. هاوکاری سیاسی و دیپلۆماسی شانشینی و چین لە ئاستێکی بەرزدا لە پرسە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان هاوکاری دەکەن. پەیوەندی سیاسی نێوان هەردوو وڵات لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە سەروەری نەتەوەیی و خۆبەدوورگرتن لە دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆ دامەزراوە.
هەروەها هەردوو وڵات له کۆڕ و کۆمەڵه نێودەوڵەتییەکاندا پاڵپشتی ئاڵوگۆڕ دەکەن، وەک نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی هاریکاری ئیسلامی…
چین ڕۆڵی سەرەکی گێڕا له ناوبژیوانی نێوان سعوودیه و ئێراندا، ئەمەش بووه هۆی گەیشتن بەجۆرێک لەكۆدەنگی له نێوان هەردوو وڵاتدا، که ئه م دوو وڵاته بەشداری کرد لە چەسپاندنی سەقامگیری، کەمکردنەوەی گرژییەکان و بەرزکردنەوەی ئاسایشی ناوچەکە. سەردانە فەرمییەکان و لوتکەکان زانراوە کە لە مانگی ئازاری ٢٠١٧ شا سەلمان بن عەبدولعەزیز سەردانێکی فەرمی بۆ چین ئەنجامدا و لەوێ لەگەڵ شی جینپینگ سەرۆکی چین کۆبووەوە. لە میانەی سەردانەکەدا 14 ڕێککەوتن و یاداشتی لێکتێگەیشتن واژۆ کرا کە بریتی بوون لە هاریکاری لە بوارەکانی وزە و وەبەرهێنان و زانست و تەکنەلۆجیا.
پێشتر خزمەتكاری کۆچکردووی دوو مزگەوتی پیرۆز، شا عەبدوڵڵا بن عەبدولعەزیز، لە ساڵی 2006 بە فەرمی سەردانی چینی کردبوو، ئەو سەردانە خاڵی وەرچەرخان بوو لە پتەوکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان، و گفتوگۆی لەگەڵ سەرکردایەتی چین لەخۆگرتبوو و شایەتحاڵی واژۆکردنی چەند ڕێککەوتنێک بوو لەبوارەکانی وزە و بازرگانی و وەبەرهێنان.
هەروەها محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە لە مانگی شوباتی 2019 لە چوارچێوەی گەشتەکەی بۆ ئاسیا سەردانی چینی کرد. لەم سەردانەدا 35 ڕێککەوتننامەی هاریکاری لە نێوان هەردوو وڵات واژۆ کرا کە بەهای زیاتر لە 28 ملیار دۆلارە و بوارەکانی نەوت و وزەی نوێبووەوە و پترۆکیمیایی و گواستنەوەی لەخۆگرتبوو. پاشان لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٢دا، شی جینپینگ، سەرۆکی چین سەردانێکی مێژوویی بۆ ڕیاز ئەنجامدا، لەوێ بەشداریی لە “لوتکەی ڕیاز”دا کرد، کە سەرکردەکانی وڵاتانی ئەنجومەنی هاوکاری کەنداو و چین کۆکردەوە. ئەم لوتکەیە تیشک خرایە سەر پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوری و بازرگانی و ئەمنییەکانی نێوان هەردوولا و لەو ماوەیەشدا چەندین ڕێککەوتن لە بوارەکانی وزە و ژێرخانی ئابووری و تەکنەلۆجیا واژۆ کران. سەردانێکی دیکەی دیار سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی چین بوو بۆ سعودیە لە مانگی ئازاری ٢٠٢١، کە تیایدا باس لە هاوکارییەکانی بەرەنگاربوونەوەی پەتای “کۆڤید-١٩” و پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکان کرا.
