وڵاتێک کە بە شارستانیەتی کۆن و دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکانی و زۆرێک لە گەنجینەکانی جیهان بەناوبانگە؛ پشوویەک لە چین ئەزموونی تەمەنێکە. ساڵی نوێی چینی گرنگترین فێستیڤاڵی چینە و لەلایەن زۆرێک لە جیهانەوە ئاهەنگ دەگێڕن. بەگوێرەی ئەو ئەفسانەیە، ئیمپراتۆری یەشت کە خودایەکە لە ئایینی نەریتی چینیدا، ویستویەتی 12 ئاژەڵ هەڵبژێرێت بۆ نوێنەرایەتیکردنی زۆدیاکی چینی و پێشبڕکێیەکی ڕێکخستووە بۆ بڕیاردان لەسەر ڕێکوپێکی ساڵەکان لەسەر ساڵنامە. مشک بردەوە و دواتر گا، پاشان پڵنگ، دوپشک، ئەژدیها، مار، ئەسپ، بزن، مەیموون، کەروێشک، سەگ و دواجار بەراز.
1- جەنگاوەرانی تێراکۆتا لەلایەن جووتیارانەوە دۆزرایەوە.
مەزەندە دەکرێت کە فیگەرە تەراکۆتاییەکانی جەنگاوەران بە قەبارەی ژیانی زیاتر لە 30 ساڵی خایاندووە بۆ دروستکردن و لەگەڵ ئیمپراتۆر چین شی هوانگ لە ساڵانی 210-209 پێش زایین, نێژراون بۆ ئەوەی لە ژیانی دوای مردندا بیپارێزن. بۆ چەندین سەدە شاراوە بوون تاوەکو لەلایەن جووتیارانی ناوخۆییەوە لە ساڵی 1974 دۆزرایەوە، شوێنێکی سەرنجڕاکێشە کە پێویستە بۆ زۆرێک لە خەڵک سەردانی شی ئان بکەن بۆ بینینی ئەم دیمەنە.
2- شورای مەزنی چین لە ڕاستیدا کۆمەڵێک دیوارە.
باوەڕێکی باو و ئاساییە کە دیواری گەورە تەنها یەک درێژی بەردەوامە. هەرچەندە ئەم سەرسوڕهێنەرە تەلارسازییە ئایکۆنییە لە ڕاستیدا تۆڕێکە لە دیوارەکان کە زیاتر لە 20 هەزار کم دەگرێتەوە. ئیمپراتۆر چین زیاتر لە 2000 ساڵ لەمەوبەر دیوارەکانی بەیەکەوە گرێدا بە مەبەستی بەرگریکردن لە یەکەم شانشینی یەکگرتووی چین. ڕاستییەکی دیکەی سەرنجڕاکێش، کرێکاران ئاردی برنجی چەسپاویان لەناو هاوێنەکەدا بەکارهێناوە بەهۆی چەسپاوییەکەیەوە. پێشنیار دەکەین گەشتێک بۆ ئەم شوێنەوارە یونسکۆیە بکەیت و یەکێکە لە حەوت سەرسوڕهێنەرەکەی جیهان ببینیت بۆ ئەوەی زیاتر بزانیت دەربارەی سەرەکیترین شوێنە گەشتیارییەکانی چین.
3- گۆڕەپانی تیانانمەن گۆڕستانی ماو تسی تۆنگ لەخۆدەگرێت.
ماو زێتۆنگ، یان سەرۆک ماو، لە یەکەمی تشرینی یەکەمی ساڵی 1949 لە گۆڕەپانی تیانانمەن کۆماری میللی چینی دامەزراند، کە تا ئێستاش یادی دەکرێتەوە. ئەم گۆڕەپانە کە یەکێکە لە گەورەترین گۆڕەپانەکانی جیهان، هەروەها مۆنۆمێنتی پاڵەوانانی گەل و هۆڵی گەورەی گەل و مۆزەخانەی نیشتمانی چینی تێدایە.
4- خواردنی چینی لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی تر زۆر جیاوازە.
لە کاتی گەشتەکانتدا لە چین دڵنیابە خواردنە ناوچەییە بە تامەکان تاقی دەکەیتەوە. خواردنی چینی لەسەر بنەمای پێنج تامی سەرەکی دروستکراوە، شیرین، ترش، خوێ، تاڵ و بەهارات، کە پێویستە هەموویان هاوسەنگ بن لەگەڵ یەکتر بۆ ئەوەی یەک خواردنی هاوسەنگ دروست بکەن. خواردنی چینی کە لە چین دەخورێت زۆر تازەتر و نائاساییترە لەوەی کە لە خواردنە ناوخۆییەکەتدا بەدەستی دەهێنیت. کۆتری پێکین، شۆربای گۆشتی گا کانتۆنی، برنجی سورکراوە و نۆدلەکان تەنها هەندێک لەو خواردنە تایبەتانەن کە لێرە پێشکەش دەکرێن.
5- شاری قەدەغەکراو گەورەترین کۆشکی ئیمپراتۆرییە لە جیهاندا.
شاری قەدەغەکراو لە سەردەمی شانشینی مینگدا کۆشکی ئیمپراتۆریەتی چین بووە و نزیکەی 500 ساڵ وەک ماڵی ئیمپراتۆرەکان بووە. بەهۆی کۆکردنەوەی بینا کۆنەکانی کە بە وردی پارێزراوە لە چین، شوێنێکی میراتی جیهانی یونسکۆیە. دیزاینی شاری قەدەغەکراو بە وردی پلانی بۆ دانرابوو بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەی بنەما فەلسەفی و ئایینییەکانی شانشینی مینگ بێت و هێمای شکۆمەندی دەسەڵاتی ئیمپراتۆری بێت.
6- ڕووباری یانگتزێ درێژترین ڕووباری ئاسیایە لە چین.
لە زمانی چینیدا بە ‘Chang Jiang’ ناسراوە، کە بە واتای ‘ڕووباری درێژ’ دێت و هەروەها سێیەم درێژترینە لە جیهاندا. یەکێک لە سەرنجڕاکێشترین دیمەنەکان کە دەتوانیت بیبینیت لەکاتی گەشتێکی ڕووباردا لەسەر یانگتسی سێ گەرووەکانە.
7- شەنگەهای زاراوەی تایبەتی خۆی هەیە.
‘پاریسی ڕۆژهەڵات’، ‘شاژنی ڕۆژهەڵات’، کە ڕۆژهەڵات بە شێوازێکی سەرنجڕاکێش لەگەڵ ڕۆژئاوا یەکدەگرێتەوە! شەنگەهای شارێکی گەورە و پڕ لە جەنجاڵی و سەرنجڕاکێشە بۆ گەڕان. خەڵکی ڕەسەنی شەنگەهای زاراوەی تایبەت بە خۆیان هەیە کە پێی دەوترێت ‘شەنگهای’؛ چینییەکان لە ناوچەکانی دیکەی وڵاتەوە تەنانەت ناتوانن لێی تێبگەن! لە گەشتێکی شاری شەنگەهای، دەتوانیت شەنگەهای کۆن بە باخچەی جوانی یو و شەقامی قەرەباڵغی شینتیاندی و مۆزەخانەی ماڵی کراوەی شیکومێن بدۆزیتەوە. بۆ بینینی باشترین دیمەنی شارەکە دڵنیابە بچیتە تاوەری مرواری ڕۆژهەڵاتی کە سەردەمانێک بەرزترین پێکهاتەی چین بوو.
