نووسینی: دكتۆر عیسام ئیدام
شارەزای بیانی لە گروپی خانەی حیکمەت بۆ ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیری نێودەوڵەتی
زیاتر لە ٧ ساڵە لە چین دەژیم بۆ مەبەستی خوێندن و کارکردن، تەنها بیرکردنەوەم ئەوە بوو کە چین لە ڕووی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسییەوە چی بەدەستی هێنابوو كە بۆ وڵاتەکەم بەسود بێت. ئەوەی زۆر سەرنجی ڕاکێشام سەرکەوتنی چین بوو لەكاتێكدا چەندین نەتەوەی هەیە، سەركەوتن لە بەدەستهێنانی یەکێتی نیشتمانی و مسۆگەرکردنی یەکسانی لە نێوان گەلە جیاوازەکانیدا.
بەو پێیەی یەکێتی نەتەوەیی توخمێکی جەوهەری پێکهاتەکانی نەتەوەیە، و بلۆکی بنیاتنانی بنەڕەتییە بۆ بنیاتنانەوە و پەرەپێدان و پێشخستنی نەتەوە. کەواتە چین چۆن سەرکەوتوو بوو لە گەیشتن بە هاودەنگی نێوان خەڵک و سەرکردەکانیان؟ ئەو ڕێوشوێن و کردەوانە چین، کە چین وێڕای فرە نەتەوەیی و فرەچەشنی، سەقامگیری و بنیاتنانی و گەشەسەندنی چینی لێکەوتەوە، چین؟
چین هەمەچەشنی نەتەوەیی گەورەی هەیە، بەو پێیەی ٥٦ نەتەوە یان كەمەنەتەوەی تێدایە و پێش سیاسەتی (چاکسازی و کرانەوە)، نەتەوە جیاوازەکانی چین لە بنەڕەتدا لە ناوچە پەرشوبڵاوەکاندا دەژیان، کە ناوچەی نیشتەجێبوونیان تاڕادەیەک جێگیر بوو، و ئاسان نەبوو بۆیان بەدەوری خۆیاندا بجوڵێن.
سیاسەتی چاکسازی چینی گۆڕی لە دەوڵەتێکی جێگیرەوە بۆ دەوڵەتێکی گەڕۆک، چونکە پەرەپێدانی گواستنەوە، سیستەمی پشتیوانی حکومەت، سیستەمی تۆمارکردنی ماڵان، یەکەکانی کارکردن و فراوانبوونی شارەکان لە چین بەشدارییان کرد لە ئاسانکاری جووڵە و لێكخشان لە نێوان گروپە نەتەوەییە جیاوازەکان لە چین بە شێوەیەکی بێ وێنە. بەمەبەستی دوورکەوتنەوە لە ململانێی نەتەوەیی، و بە ئامانجی پێشخستنی پەرەپێدانی هەمەلایەنەی کەمینە نەتەوەییەکان لە بوارەکانی سیاسی، ئابووری، کولتووری و بوارەکانی دیکەدا، حکومەتی چین کۆمەڵێک سیاسەتی داڕشتووە، لەوانە:
یەکسانی نێوان نەتەوەکان و یەکێتی نەتەوەیی
بەگوێرەی دەستوور، هەموو چینییەکان بەهەموو نەتەوەكانەوە بەهرەمەندن لەیەکسانی و ماف، هەمان ئەرک بەگوێرەی یاسا ئەنجام دەدەن و بەرەنگاربوونەوەی هەموو جۆرە گۆشەگیری و هەڵاواردنێکی نەتەوەیی دەبن.
سەربەخۆیی
پێدانی ئۆتۆنۆمی بە کەمینەکان لە ناوچە چڕەکانی دانیشتووان، بەپێی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی وڵات، بە مەبەستی تێرکردنی خواستی کەمینەکان بۆ بەشداریکردنی کاریگەرانە لە ژیانی سیاسی وڵات و دەستەبەرکردنی سەروەری کاروباری خۆیان و پاراستنی یەکێتی وڵات.
دامەزراندنی پڕۆژەی ئابووری و ڕۆشنبیری لە ناوچە کەمینەکان
بە پشتبەستن بە هەلومەرجی ڕاستەقینەی ناوچەی کەمینەکان، چین کۆمەڵێک سیاسەت و ڕێوشوێنی تایبەتی داڕشتووە و گرتۆتەبەر بۆ هاوکاری و پاڵپشتیکردنی گەشەسەندنی ئابوورییان، وڵاتەکە وەبەرهێنانی لە ناوچە کەمینەکاندا زیادکردووە و خێرایی کرانەوە بەڕووی جیهانی دەرەوەدا بە کەمینە خێراتر کردووە. زیندوویی نوێ بە گەشەپێدانی ئابووری ناوچە کەمینەکان.
ئامادەکردنی کادیرانی حزبی لاوان
ئامادەکردنی سەرکردە گەنجەکانی کەمینەکان لە سەرانسەری چین بۆ بەشداریکردن لە کاری سیاسی، بەجۆرێک کە ڕێژەیەکی گونجاو لە ئۆرگانە سەرکردایەتییەکان، حکومەتەکان، کۆنگرەی خەڵک و کۆنفرانسی ڕاوێژکاری سیاسی گەلی چین لە هەموو ئاستەکاندا داگیربکەن.
پەرەپێدانی زانست و پەروەردە و ڕۆشنبیری و کەرتی تەندروستی و پڕۆژەکانی تر لە بوارەکانی کەمینەدا.
بۆ نموونە چین حەزی لە پەرەپێدانی پەروەردەیە بۆ کەمینەکان، بەو پێیەی دەوڵەت تایبەتمەندی کەمینەکان و بارودۆخی ڕاستەقینەی ناوچەکانیان لەبەرچاو دەگرێت و چالاکانە پاڵپشتی و هاوکارییان دەکات لە پەرەپێدانی پەروەردەدا. بۆ نموونە پێویستە ڕێز لە مافی ناوچە کەمینە سەربەخۆکان بگیرێت بۆ ئەوەی سەربەخۆیانە مەنهەجی پەروەردەیی خۆیان پەرەپێبدەن و گرنگی بە فێرکردنی زمانی ناوخۆیی کەمینەکان بدەن و فێرکردنی دوو زمانە وەربگرن.
چین پەرەی بە کارگەی زانستی و تەکنەلۆژی لە ناوچە کەمینەکاندا داوە، گرنگی بە پەرەپێدان و ڕاهێنانی زانایانی کەمینەکان و گۆڕینی پیشەسازییە تەقلیدییەکان و بەرهەمە نەریتییەکان و پشتگیریکردن لە باشترکردنی زانست و تەکنەلۆژیای تەقلیدی و باشترکردنی سوودە ئابوورییەکان.
چین خزمەتگوزارییە تەندروستییەکانی لە ناوچە کەمینەکان بەهێزتر کردووە، کارمەندانی تەندروستی لە ناوچە کەمینەکان ڕاهێناوە و بە توندی پشتگیری لە پەرەپێدانی پزیشکی کردووە.
چین پشتگیری لە ڕۆشنبیری کەمینەکان دەکات، یارمەتیان دەدات لە پەرەپێدانی پڕۆژەی ڕۆشنبیری و پێکهێنانی گروپی ڕۆشنبیری و هونەری ناوخۆیی، هەروەها پەرەپێدانی بەهرە ئەدەبی و هونەرییە کەمینەکان، بۆ پشتگیریکردن لە گەشەسەندنی دروستکراوەکانی ئەدەبی و هونەری کەمینەکان.
بەکارهێنان و گەشەپێدانی زمانی کەمینەکان
لە دەستووری چیندا هاتووە کە هەموو نەتەوەکانی چین ئازادی و مافی بەکارهێنان و پەرەپێدانی زمانی قسەکردن و نووسینیان هەیە. پێویستە حکومەتەکانی خەڵک لە هەموو ئاستەکاندا لە ڕووی داراییەوە پاڵپشتی کۆکردنەوە و بڵاوکردنەوەی کەرەستەی پەروەردەیی و بڵاوکراوەکان بە زمانی کەمینەکان بکەن، هەروەها مافی بەکارهێنانی زمانی خۆیان لە دادگاییکردندا بە هەموو هاووڵاتیانی هەموو نەتەوەکان بدەن.
ڕێزگرتن لە داب و نەریتی کەمینەکان
حکومەت مافی هەموو کەمینەکان بۆ پاراستنی داب و نەریتی خۆیان دەپارێزێت. ڕێزگرتن لە داب و نەریتی خواردن و ڕێوڕەسمی جەژن و پرسە و ڕێگریکردن لە پێشێلکردنی داب و نەریتی خۆیان و ڕێزگرتن لە ئازادی کەمینەکان بۆ چاکسازی لە داب و نەریتی خۆیان.
ڕێزگرتن و پاراستنی بیروباوەڕی ئایینی کەمینەکان
لە دەستووری چیندا هاتووە کە “هاوڵاتیانی کۆماری گەلی چین لە ئازادی بیروباوەڕی ئایینی بەهرەمەند دەبن”. بەو پێیەی هەموو هاوڵاتییەک ئازادی هەیە باوەڕی بە ئایینێک هەبێت یان باوەڕی بە ئایینێک نەبێت.
هەموو ئەم ڕێوشوێنانەی چین لە پێناو بەهێزکردنی یەکێتی نەتەوەیی و هەستکردن بە سەربەخۆیی وڵاتەکەیدا گرتەبەر، گەیشتە لوتکە لە پاڵپشتیکردنی سەقامگیریی چین، ئەمەش سەقامگیری سیاسی و ئەمنی مسۆگەر کرد، ئەمەش لە بەرامبەردا بووە هۆی ئەو گەشەکردن و گەشەسەندنی خێرا کە ئەمڕۆ چین ئەزموونی دەکات. ئایا گرتنەبەری ئەم جۆرە ڕێوشوێنانە لە سودان بەسە بۆ چارەسەرکردنی ململانێکانی ناوچەیی و نەتەوەیی لەو وڵاتە؟؟؟
