وڵاتانی کەنداوی عەرەبی بەشێکی گرنگ لە دەستپێشخەریی پشتێنە و ڕێگای چین پێکدەهێنن، کە لە ساڵی ٢٠١٣ لەلایەن شی جینپینگ سەرۆکی چینەوە دەستیپێکردووە، بۆ بەرزکردنەوەی هاوکارییە بازرگانی و ژێرخانييەکان لەسەر ئاستی جیهان. کەنداوی عەرەبی دەروازەیەکی ستراتیژییە بۆ ئاسیا و ئەوروپا و ئەفریقا و ڕۆڵی کلیلی لەم پڕۆژە گەورەیەدا هەیە.
لە نێو ئەم وڵاتانەدا، ئیمارات و سعودیە و عومان وەک یاریزانی سەرەکی دەردەکەون، بەهۆی شوێنی ستراتیجی و توانا ئابوورییە گەورەکانیان، ئەمە جگە لە هاوبەشییەکی بنەڕەتی لەگەڵ وڵاتانی قەتەر و کوێت.
ئیمارات: لینکی یەکەم
ئیمارات یەکێکە لە گەورەترین پشتیوانەكانی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا و، پێگەیەکی پێشکەوتووی تێدا داگیرکردووە بەهۆی پێگەی ستراتیژی و خاوەندارێتی یەکێک لە ژێرخانە پێشکەوتووەکانی بواری گواستنەوە و پاڵپشتی لۆجستی لە ناوچەکەدا، کە شایستە دەبێت بۆ ئەوەی ببێتە ناوەندێکی جیهانی بۆ بازرگانی.
DP World ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لەم چوارچێوەیەدا، وەبەرهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی کە پەیوەندی نێوان ئاسیا و ئەوروپا لە ڕێگەی بەندەرەکانی دەریاوە بەرز دەکەنەوە. واریف قامیحە، سەرۆکی پەیمانگای ڕێگای ئاوریشم بۆ توێژینەوە و توێژینەوە (کۆنفۆشیۆس) و سەرۆکی کۆمەڵەی عەرەبی – چینی بۆ دیالۆگ و پەیوەندی بە ئەلنەهار-ی ڕاگەیاند: پەیوەندییەکانی نێوان ئیمارات و چین لە سەرەتای دامەزراندنیانەوە تا ئەمڕۆ، هەردوو وڵات زیاتر لە ١٤٨ ڕێککەوتن و یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنیان واژۆ کردووە”.
بە وتەی ئەو، ئیمارات نزیکەی 11.9 ملیار دۆلاری لە چین وەبەرهێناوە، لەکاتێکدا چین 7.7 ملیار دۆلاری لە ئیمارات وەبەرهێناوە، “و هاوردەکردنی ئیمارات لە چینەوە 18%ی کۆی هاوردەکردنی پێکدەهێنێت”.
گەشتوگوزار: ژمارەی گەشتیارانی چینی بۆ ئیمارات لە ساڵی 2023دا یەک ملیۆن سەردانیکەری تێپەڕاندووە، کە مانگانە زیاتر لە 210 گەشتی ئاسمانی لەنێوان هەردوو وڵاتدا ئەنجام دەدەن. قامیحە دەڵێت، پڕۆژەی “فێرکردنی زمانی چینی لە ٢٠٠ قوتابخانە” لە ساڵی ٢٠١٩ لە ئیمارات دەستیپێکردووە و زیاتر لە ٧١ هەزار خوێندکار لە ١٧١ قوتابخانەدا بۆ خۆی ڕادەکێشێت.
سعودیە: هاوبەشی وزە و وەبەرهێنان
پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە (گەورەترین هەناردەکاری نەوت) و چین (گەورەترین هاوردەکاری نەوتی سعودیە) لە ئاستە جیاجیاکاندا گەشەسەندنی بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت. قامیحە دەڵێت: “چین گرنگترین هاوبەشی بازرگانی سعودیەیە، بەو پێیەی قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان لە ساڵی 2023دا 100 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە”، دەشڵێت چین ڕۆژانە یەک ملیۆن و 700 هەزار بەرمیل نەوتی سعودیە هاوردە دەکات، لەکاتێکدا وەبەرهێنانی چینی لە شانشینی سعودیە 55 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە. لە ساڵی 2023 چین 16.8 ملیار دۆلاری بۆ ناو سعودیە ناردووە، لە کاتێکدا لە ساڵی 2022دا 1.5 ملیار دۆلاری ڕژاندبویە ناو کەرتەکانی ژێرخانی ئابووری و وزە و پیشەسازییەکانی پترۆکیمیایی سعودیەوە.
دەشڵێت: سعودیە و چین لە بواری وزەی نوێبووەوەدا هاوکارییەکی نزیکیان هەیە، بەو پێیەی لە ساڵی 2023 ڕێککەوتنێکیان لە نێوان کۆمپانیای چینی TCL Zhonghuan و چەند کۆمپانیایەکی سعودی واژۆکرد بۆ دامەزراندنی پڕۆژەیەک بۆ خۆجێییکردنی بەرهەمهێنانی چیپی فۆتۆڤۆڵتایک بە وەبەرهێنانی 2.08 دۆلار هەروەها ڕیاز میوانداری ‘کۆنفرانسی بازرگانی عەرەبی’ – چین” بە بەشداری 3,600 کەس لە مانگی حوزەیرانی 2023 كرد، سعودیە بانگهێشتکرا بۆ ئەوەی ببێتە میوانی فەخری “پێشانگای وەبەرهێنان و بازرگانی چینی” لە تەمموزی 2023. ”
عومان: خاڵی کۆبوونەوەی کیشوەری
سوڵتاننشینی عومان یەکێکە لە ناوەندە لۆجستییە گرنگەکانی ناوچەکە بە هۆی هەڵکەوتەی ستراتیجی لە دەروازەکانی گەرووی هورمز کە هاوکار بووە لە پتەوکردنی هاوبەشی نێوان چین و عومان. بەندەری دوقم لە عومان یەکێکە لە دەروازە سەرەکییەکان لە چوارچێوەی دەستپێشخەریی ” پشتێن و ڕێگا”، بەو پێیەی خاڵێکی گرنگی کۆبوونەوەی بازرگانی دەریایی نێوان ئاسیا و ئەفریقایە. جگە لەوەش عومان هەوڵدەدات ئابوری خۆی هەمەچەشن بکات لەڕێگەی بەرزکردنەوەی وەبەرهێنانەکانی لە کەرتەکانی غەیرە نەوتدا، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ ئامانجەکانی دەستپێشخەری چینی.
قامیحە لەم چوارچێوەیەدا دەڵێت: “کاتێک پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان عومان و چین لە ساڵی 1978 دەستیپێکرد، قەبارەی بازرگانی دوو قۆڵی نێوانیان نزیکەی 10 هەزار دۆلار بوو، لە ساڵی 2022شدا گەیشتە نزیکەی 40.45 ملیار دۆلار”، ئاماژە بەوە دەکات کە چین 39.4 ملیۆن تۆن نەوتی عومانی هاوردە کردووە لەو ساڵەدا.
هاوکاری ئابووری نێوان هەردوو وڵات فراوانتر بووە و وەبەرهێنانێکی گەورە لەخۆدەگرێت، گرنگترینیان کۆمپانیای بێستۆنگی چینی وەبەرهێنانی 230 ملیۆن دۆلارە لە پڕۆژە جیاوازەکانی وەک ئالۆوی فێرۆسیلیکۆن و شووتی ئاوی دەریایی. هاوکاری نێوان هەردوو وڵات ڕاهێنان و ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیری لەخۆدەگرێت، وەک لە ساڵی ٢٠١٨ەوە ١٥٠ خولی ڕاهێنانی چینی بۆ لایەنی عومان بەڕێوەچووە” بە گوتەی قەمیحە، ئاسۆی ئەم هاوکارییە ئەمڕۆ فراوانتر دەبێت بۆ ئامرازەکانی وزەی نوێبووەوە، وەک وزەی خۆر. وزەی با، و هایدرۆجینی سەوز.
کوێت: گەورەترین هاوبەشی چین
کوێت بە یەکێک لە یەکەمین وڵاتانی عەرەبی دادەنرێت کە لە چوارچێوەی دەستپێشخەریی ” پشتێن و ڕێگا” ڕێککەوتنی هاوکاری لەگەڵ چین واژۆ کردووە. کوێت سوود لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین وەردەگرێت بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی وڵاتەکەی و هەمەچەشنکردنی ئابوورییەکەی، ئەمەش هاوتەریب لەگەڵ دیدگای “کوێت ٢٠٣٥”. یەکێک لە دیارترین پڕۆژە هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وڵات بریتییە لە پەرەپێدانی شاری ئاوریشمی کوێت کە بەشێکە لە دیدگای کوێت بۆ ئەوەی ببێتە ناوەندێکی ئابووری و بازرگانی جیهانی.
ژانگ جینوێی، باڵیۆزی چین لە کوەیت، لە سیمپۆزیۆمێکی میدیایی سەبارەت بە هاوکاریی، ڕایگەیاند، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات لە ساڵی 2023 گەیشتووەتە 22.39 ملیار دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی 2013دا 12.25 ملیار دۆلار بووە، ئەمەش وایکردووە چین ببێتە گەورەترین هاوبەشی ئابووریی کوێت لە ساڵی 2015ەوە .
قەتەر: دابینکەری غازی سروشتی
سەبارەت بە قەتەریش پەیوەندی بازرگانی و وەبەرهێنانی بەهێزی لەگەڵ چیندا هەیە، بەو پێیەی دۆحە بە دابینکەرێکی سەرەکی گازی سروشتی شل بۆ چین دادەنرێت. جگە لەوەش قەتەر هەوڵدەدات وەبەرهێنانەکانی لە ژێرخان و وزە لە چوارچێوەی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگادا بەرز بکاتەوە، ئەمەش ڕێگەی پێدەدات ڕۆڵێکی زیاتر بگێڕێت لە بەستنەوەی ئاسیا و ئەوروپا.
لە ساڵی ٢٠٢٣ چین گەورەترین بازاڕی LNGی قەتەر بوو بە نزیکەی ١٧ ملیۆن تۆن، هاوكات ٨.٦ ملیۆن تۆن نەوتی خاو و ٢.٢ ملیۆن تۆن LPG و ١.٦ ملیۆن تۆن هەناردەی چین کرد.
