سیستەمی پەروەردەی چین: چین خاوەنی فراوانترینو گەورەترین سیستەمی پەروەردەیە لە جیهاندا، کە نزیکەی 260 ملیۆن خوێندکار و زیاتر لە 15 ملیۆن مامۆستا لە نزیکەی 514 هەزار قوتابخانەدا بەشدارن. حکومەتی چین لەژێر ڕێنمایی وەزارەتی پەروەردە سیستمی خوێندن کۆنترۆڵ دەکات، کە شەش ساڵ خوێندنی سەرەتایی لەخۆدەگرێت، لە دەوروبەری تەمەنی شەش ساڵی دەستپێدەکات و لە تەمەنی دوانزە ساڵیدا کۆتایی دێت، دواتر سێ ساڵ خوێندنی ناوەندی و ئامادەیی. وەزارەتی پەروەردە بە یاسا و پلان و بودجە ڕێنمایی سیستەمەکە دەکات.
لە بابەتەکەدا بە وردی باسی سیستەمی پەروەردە لە چین دەکەین.
سیستەمی پەروەردەی چینی: تێڕوانینێکی گشتی
سیستەمی پەروەردەی چینی دوای قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی دێت. خشتەی خوارەوە کورتەیەک لە پێوەرەکانی تەمەنی هەر قۆناغێکی خوێندن لە چین دەخاتە ڕوو.
| پلە | تەمەن | قۆناغ |
| سەرەتایی | 6–7 | یەکەم |
| سەرەتایی | 7–8 | دووەم |
| سەرەتایی | 8-9 | سێیەم |
| سەرەتایی | 9-10 | چوارەم |
| سەرەتایی | 10-11 | پێنجەم |
| سەرەتایی | 11-12 | شەشەم |
| قوتابخانه‌ی ناوه‌ندی | 12-13 | چو-1 (حەوتەم) |
| قوتابخانه‌ی ناوه‌ندی | 13-14 | چو-2 (هەشتەم) |
| قوتابخانه‌ی ناوه‌ندی | 14-15 | چو-3 (نۆیەم) |
| خوێندنگای ئامادەیی | 15-16 | گاو-1 (دەیەم) |
| خوێندنگای ئامادەیی | 16-17 | گاو-2 (یازدەیەم) |
| خوێندنگای ئامادەیی | 17-18 | گاو-3 (دوازدەیەم) |
پێکهاتەی سیستەمی پەروەردەی چینی
لە چین خوێندنی سەرەتایی سێ قۆناغی سەرەکی دەگرێتەوە:
*پەروەردەی پێش قوتابخانە لە چین
خوێندنی پێش قوتابخانە ماوەی سێ ساڵ دەخایەنێت. لە ساڵی 1985 چین بڕیاریدا خوێندنی پێش قوتابخانە باشتر بکات. ئەوان دەیانویست باخچەی ساوایان پێش قوتابخانە بۆ منداڵانی تەمەن 3 ساڵان لە شوێنە جیاوازەکاندا هەبێت وەک بینا لە گروپە گشتیەکانەوە. حکومەت بە هەر ڕێکخراوێکی وتووە کە گرنگی بە باخچەی ساوایان پێش قوتابخانەکەیان بدات، ئەمەش وایکردووە ببێتە بەشێک لە خزمەتگوزارییەکانی. تێچووی پێش قوتابخانە بەندە بەوەوە کە چ خزمەتگوزارییەک پێشکەش دەکرا. هەروەها حکومەت فەرمانەکانی دەرکرد کە تەنها مامۆستای شارەزا و ڕاهێنراو دابنرێن بۆ چاودێریکردنی منداڵان.
*خوێندنی سەرەتایی لە چین
منداڵانی تەمەن حەوت ساڵ بە ساڵی خوێندنی دوو وەرزی خوێندن لە قوتابخانەی سەرەتایی وەرگیراون. پرۆگرامی خوێندنی سەرەتایی بریتی بوو لە زمانی چینی، بیرکاری، پەروەردەی وەرزشی، مۆسیقا، وێنەکێشان، و زانیاری گشتی لەسەر سیاسەت و ڕاهێنانی ئەخلاقی.
تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی خوێندنی سەرەتایی لە چین بریتین لەمانەی خوارەوە:
-یاسای پەروەردەی ناچاری نۆ ساڵە قوتابخانە سەرەتاییەکانی کردە بێ کرێی خوێندن، منداڵانیش لە قوتابخانەکانی گەڕەکەکانیان دەچوون.
-دایک و باوک پارەیەکی کەم دەدەن بۆ کتێب و خەرجییە کەمەکانی تر.
-زمانی بیانی وەک ئینگلیزی لە سیستەمەکەدا هاتە ئاراوە.
-خوێندکارانی خێزانە کەم داهاتەکان یارمەتییان وەرگرت.
-ئەو زمانەی لە قوتابخانە سەرەتاییەکانی چین دەخوێندرێت چینی ماندارینە.
*خوێندنی ناوەندی لە چین
سیستەمی خوێندنی ناوەندی لە چین ڕێگە بە خوێندکاران دەدات لە نێوان دوو هەڵبژاردەدا هەڵبژێرن، بە شێوەیەکی سەرەکی پۆلەکانی قۆناغی ناوەندیی پیشەیی چوار ساڵە یان خولی ئەکادیمی گشتی و کۆرسە ناوەندییە باڵاکانی سێ ساڵ. ئەوانەی کە ئەکادیمییە بەردەستەکان هەڵدەبژێرن دەبێت لە تاقیکردنەوەی وەرگرتن دەربچن لەسەر بنەمای مەلزەمەی قوتابخانەی ناوەندی. دوای ئەمەش ئەو خوێندکارانەی ئامانجیان خوێندنی دوای ئامادەیی دەبێت تاقیکردنەوەی نیشتمانیی وەرگرتن لە خوێندنی باڵا ئەنجام بدەن کە بە شێوەیەکی گشتی بە تاقیکردنەوەی نیشتمانی کۆلێژ ناسراوە.
خوێندنی پیشەیی لە چین
ئەم پرۆگرامانە گرنگی بە بابەت و پیشەی تایبەت دەدەن، دەرچووان ئامادە دەکەن بۆ چوونە ناوەوەی ڕاستەوخۆ بۆ ئەو کارانەی کە لە وڵاتدا بەردەستن. ئەم پرۆگرامانە تایبەتن بە کار و دەرفەت بۆ خوێندنی باڵا دەڕەخسێنن بەتایبەتی لە بوارە تەکنیکی و پیشەییەکان. لە ساڵی 2000ەوە وەزارەتی پەروەردە ڕێگەی بە دەرچووانی قۆناغی ناوەندی پیشەیی داوە کە تاقیکردنەوەی وەرگرتنی کۆلێژی نیشتمانی (NCEE) ئەنجام بدەن بۆ وەرگرتن لە پرۆگرامەکانی خوێندنی باڵا.
سیستەمی خوێندنی باڵا لە چین
ئەم ئاستە باڵایەی خوێندن، لەوانەش بڕوانامەی بەکالۆریۆس و دکتۆرا، کراوەیە بۆ خوێندکارانی نێودەوڵەتی، لەنێویاندا خوێندکارانی ناوخۆ. ئەو خوێندکارانەی کە تۆماری ئەکادیمییان نایاب و سەرنجڕاکێشە دەتوانن سکۆلەرشیپ وەربگرن. خوێندنی باڵا لە چین کێبڕکێ و چالاکە. کۆلێژە ئەهلییەکان کە لە تاقیکردنەوەی نیشتمانی وەرگرتنی کۆلێژ (NCEE)دا جێگیرکراون، ئەو خوێندکارانە وەردەگرن کە توانای کرێی خوێندنیان هەیە.
مێژووی سیستەمی پەروەردەی چینی
چین خاوەنی کۆنترین سیستەمی پەروەردەی فەرمی جیهانە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی دوو هەزار ساڵ. مێژووی پشت سیستەمی پەروەردەی چینی لەم خاڵانەی خوارەوەدا دیاری کراوە:
-سیستەمی پەروەردە و تاقیکردنەوەکانی چین لە سەردەمی هان (206 پێش زایین تا 220 زایینی) دامەزراوە.
-سەرنجی سەرەتایی سیستەمی پەروەردەی چینی بریتی بوو لە باشترکردنی ڕێژەی خوێندەواری کە تەنها 20-40% بوو.
-سیستەمی پەروەردەی چین لەسەر بنەمای میریتۆکراسی دامەزراوە، واتە گرنگیدان بە پاداشتی تاکەکان بە پشتبەستن بە توانا و دەستکەوتەکانیان.
-حکومەتی شیوعی بە زیادکردنی ژمارەی قوتابخانە فەرمییەکان و ئەنجامدانی هەڵمەتی پەروەردەیی جۆراوجۆر، خوێندەواری باشتر کرد.
-سیستەمی پەروەردەی چین گەشتی گەشەکردن پیشان دەدات، ڕابردووی مێژوویی خۆی بە پێویستی پەرەپێدانی بەهرە بۆ پێشکەوتنی ئابووری دەبەستێتەوە.
-گاوکاو، یان تاقیکردنەوەی نیشتمانی بۆ وەرگرتنی کۆلێژ، تاقیکردنەوەیەکی گرنگە لە چین کە شایستەیی خوێندکارێک بۆ وەرگرتنی زانکۆ دیاری دەکات.
یاساکان بۆ سیستەمی پەروەردەی چینی
حکومەتی چین پەروەردە بە گرنگ دەزانێت بۆ گەشەپێدانی نیشتمانی. یاسا و ڕێسای جۆراوجۆر بۆ ڕێنماییکردن و چاودێریکردنی پەروەردە لە سەرانسەری وڵاتدا دەردەچن. هەندێک لە یاساکان لە خوارەوە بە خاڵەکانی:
-یاسای پەروەردەی ناچاری لە ساڵی 1986 بەردێکی بەنرخ بوو کە دڵنیای دەدات کە هەموو منداڵانی تەمەنی خوێندن مافی خوێندنی ناچارییان هەیە.
-دایک و باوک بەرپرسیارن لە دڵنیابوون لە تەواوکردنی نۆ ساڵ لە خوێندنی ناچاری منداڵەکانیان.
-لە ساڵی 2015دا یاساکە دیاری کردبوو کە کتێبی خوێندن تەنها بە قازانجێکی پەراوێزخراو نرخەکەی دابنرێت.
-یاساکە هەندێک یاسای ناچاری بۆ قوتابخانەکان، مامۆستایان، وانەوتنەوە، فێربوون، پارەدارکردنی پەروەردە و بەرپرسیارێتییە یاساییەکانی سیستەمی پەروەردە لە چین دەگرێتەوە.
-وەزارەتی پەروەردە بەشی چاکسازی هەمەلایەنەی دامەزراند بۆ پێشخستنی چاکسازی پەروەردە، کە چاودێری ستراتیژی و سیاسەتی باشترکردنی سیستەمی پەروەردە دەکات.
پارە لە سیستەمی پەروەردەی چینی
پارەی پەروەردەی چین بە شێوەیەکی سەرەکی لە بودجەی دەوڵەتەوە سەرچاوە دەگرێت، لەگەڵ بەشدارییەکانی گەنجینەی ناوەندی و ناوخۆیی. لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا چین بە بەردەوامی وەبەرهێنانی خۆی لە بواری پەروەردەدا زیاد کردووە و بە تێکڕا 19% گەشەی کردووە.
یاسا و سیاسەتەکانی حکومەت ئەم ڕەوتە بەرزبوونەوەیە دەپارێزن، بەتایبەتی یاسای پەروەردە کە پێویستی بە تەرخانکردنی زیاتری حکومەت هەیە بۆ پەروەردە لە هەموو ئاستەکاندا بە ڕێژەی گەشەی ئابووری نیشتمانی.
ئەنجومەنی دەوڵەت کە دەزگایەکی بەڕێوەبەرە لە چین بڕیار دەدات کە بودجەی پەروەردە چەند زیاد بکات، ئەمەش گەشەسەندنی بەردەوامی ئەو بڕە پارەیەی کە بۆ خوێندنی هەر خوێندکارێک و مووچەی مامۆستایان خەرج دەکرێت مسۆگەر دەکات.
پەروەردەی نێودەوڵەتی لە زانکۆکانی چین
زۆرێک لە زانکۆکانی چین وەرگرتنی خوێندکارانی جۆراوجۆر لە وڵاتانی دیکەوە پێشکەش دەکەن. تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی خوێندنی نێودەوڵەتی لە چین لە خوارەوە ئاماژەیان پێکراوە:
-چین قوتابخانەی نێودەوڵەتی پلە یەک لە شارە گەورەکانی وەک شەنگهای و پەکین هەیە.
-ئەم قوتابخانانە پرۆگرامی زمانی ئینگلیزی، ئەڵمانی، فەرەنسی، ئیسپانی و هتد پێشکەش دەکەن، هانی خوێندکارە نێودەوڵەتییەکان دەدەن بۆ ئەوەی داوای وەرگرتن بکەن.
-چین لە ئاستی جیهانیدا پلەی پێنجەمی هەیە لە میوانداریکردنی خوێندکارانی نێودەوڵەتی.
-زیاتر لە 200 زانکۆ لە چین، لەنێویاندا زانکۆ بەناوبانگەکانی وەک چینگهوا و پێکین، وەرگرتنی خوێندکاران لە سەرانسەری جیهان پێشکەش بە خوێندکاران دەکەن.
-ڕێکاری وەرگرتن بۆ خوێندکارانی نێودەوڵەتی بە گشتی ئاسانترە لە خوێندکارانی ناوخۆ.
-زۆرێک لە پرۆگرامەکانی زانکۆکانی چین پێویستیان بە کامڵبوون هەیە لە زمانی چینیدا، بەڵام هەندێک لە پرۆگرامەکان هاندەری بەکارهێنانی ئینگلیزین.
-چین خەریکە دەبێتە شوێنێکی بەناوبانگی ئەو خوێندکارانەی ئارەزووی خوێندنی نێودەوڵەتی دەکەن.
| شار | ڕیزبەندی جیهانی 2024 | ڕیزبەندی چین | زانکۆ | ژمارە |
| پەکین | 12 | 1 | زانکۆی چینگهوا | 1 |
| پەکین | 14 | 2 | زانکۆی پێکین | 2 |
| شەنگهای | 43 | 3 | زانکۆی شەنگهای جیاوتۆنگ | 3 |
| شەنگهای | 44 | 4 | زانکۆی فودان | 4 |
| هانگژۆو، ژێجیانگ | 67 | 5 | زانکۆی ژێجیانگ | 5 |
| هێفی، ئانهوی | 57 | 6 | زانکۆی زانست و تەکنەلۆژیای چین | 6 |
| نانجینگ، جیانگسو | 73 | 7 | زانکۆی نانجینگ | 7 |
| چەنگدو، سیچوان | 150 | 8 | زانکۆی سیچوان | 8 |
| ووهان، خبی | 158 | 9 | زانکۆی هواژۆنگ بۆ زانست و تەکنەلۆژیا | 9 |
| هاربین، هیلۆنگجیانگ | 164 | 10 | زانکۆی ووهان | 10 |
-خوێندن لە چین زۆر بە نرخێکی گونجاوترە لە چاو وڵاتانی پێشکەوتووی وەک ئەمریکا، بەریتانیا، ئوسترالیا و کەنەدا.
-کتێب و کەرەستەی خوێندن لە چین لە وڵاتانی دیکە هەرزانترە، بەمەش خەرجییە گشتییەکان بۆ خوێندکارە نێودەوڵەتییەکان کەمدەکاتەوە.
-سیستەمی پەروەردەی چین فێری ڕێزگرتنمان لە مامۆستایان دەکات لەنێو خوێندکارە گەنجەکان و گەورەکاندا.
-ئەم لایەنە کولتوورییە وا لە خوێندکاران دەکات کە گرنگی بە پرۆفیسۆرەکانیان بدەن و دوای تەواوکردنی خوێندن پەیوەندییەکی بەردەوام لەگەڵ مامۆستایانی قوتابخانەکانیان دروست بکەن، ئەمەش لە سیستەمی پەروەردەی دیکەی وڵاتانی دیکەدا دەگمەنە.
ڕاستییە سەرنجڕاکێشەکان دەربارەی سیستەمی پەروەردەی چینی
-99.4%ی گەنجان لە چین خوێندەوارن
پشووەکانی نیوەڕۆ لە قوتابخانەکان لە چین تاڕادەیەک درێژە و بەزۆری نزیکەی 1 کاتژمێرە.
-خەرجییەکانی خوێندنی چینی نزیکەی 4%ی بەرهەمی ناوخۆیی پێکدەهێنێت.
-لە نێو خوێندکارانی چینیدا زۆر باو و ئاساییە کە ڕۆژانە بە تەنیا شوێنی قوتابخانەکەیان پاک بکەنەوە.
ئەنجام
سیستەمی پەروەردەی چین نەریتە کۆنەکان لەگەڵ تەکنەلۆژیا تێکەڵ دەکات بە بەکارهێنانی قوتابخانە گەورەکان و ڕێبازێکی پەروەردەیی فراوان. بەهۆی ئابوورییەکی بەهێزەوە، خواستێکی زۆر لەسەر قوتابخانە نێودەوڵەتییەکان هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی لیستی چاوەڕوانی. چین وڵاتێکی زۆر بەناوبانگە و بە باشترین دادەنرێت لە پیشەسازییە جیاوازەکانی وەک ئەلیکترۆنیات و ئۆتۆمبێل و وزەی نوێبووەوە و AI و ڕۆبۆتیک و ئەمەش بەهۆی سیستەمی پەروەردەیی کاریگەرە لە چین.
سیستەمی پەروەردەی چین و پرسیارە بەردەوامە گرنگەکان
بۆچی چین لە بواری پەروەردەدا بە باشترین دادەنرێت؟
سیستەمی پەروەردەی چینی پەیڕەوی لە شێوازە تەقلیدییەکەی پەروەردە دەکات، تێکەڵی دەکات لەگەڵ تەکنەلۆژیا مۆدێرنەکان، هەر بۆیەش، بە باشترین شێوازی پەروەردە دادەنرێت کە پەیڕەوی لێبکرێت.
خوێندن لە چین چەندە؟
خوێندنی چینی بریتییە لە سێ ساڵ باخچەی ساوایان و شەش ساڵ خوێندنی سەرەتایی و سێ ساڵ قۆناغی ناوەندی، دواتر ڕێگەیان پێدەدرێت بچنە خوێندنی باڵا.
ڕۆژێکی خوێندن لە چین چەندە؟
خوێندکارانی چینی بەزۆری کاتژمێر ٨ی بەیانی تا ٣ی پاشنیوەڕۆ لە قوتابخانە بەسەر دەبەن، بەتایبەتی لە شارە گەورەکانی وەک شەنگەهای.
لە چین چ زمانێک دەخوێندرێت؟
منداڵان لە چین بە زمانی ماندارین قسە دەکەن و دواتر فێری زمانی ئینگلیزی دەبن کە زمانی فەرمی بازرگانییە.
