پیرۆزباییکردن لە “هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی” وەک “سەرکەوتنی دیموکراسی”، ناردنی شاندەکان بۆ “دەستبەکاربوونی” تازە هەڵبژێردراوەکان — ئەمانە كاروباری پرۆتۆکۆڵین و تەواو ئاسایین لە نێوان وڵاتانی خاوەن سەروەریدا، کاتێک هەر وڵاتێك سەرۆکێکی نوێی دەوڵەتەكەی هەڵدەبژێرێت. بەڵام مایەی سەرسوڕمان و تەواو سەیرە كاتێك ئەم جۆرە کارانە لە نێوان وڵاتێکی خاوەن سەروەری و ناوچەیەکی وڵاتێکی دیکەدا ڕوو بدەن. ڕووداوێكی لەم چەشنە چەند ڕۆژێک لەمەوبەر ڕوویدا کاتێک هەڵبژاردنی ناوچەیی لە تایوان کە یەکێکە لە پارێزگاکانی کۆماری میللی چین بەڕێوەچوو. كەچی پەیامی پیرۆزباییەکان لە وەزیری دەرەوە و وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاوە هاتبوون. ئەوە لەكاتێكدا ئەو دوو كەسایەتییە باڵایە، پێویستە نوێنەرایەتی هەڵوێستی فەرمی وڵاتەکەیان بکەن، کە هەمیشە تایوانی وەک بەشێک لە چین داناوە.
لەوكاتەوە كە (لای چینگ-تێ) ی ئاژاوەگێڕ، كە خۆی بەسەربەخۆخواز دەناسێنێت، وەک سەرۆکی ناوچەیی تایوان هەڵبژێردراوە، ئەوەی ئەمریکا دەیكات بە شێوەیەکی جددی پێشێلکردنی سێ بنەمای سەرەكی چینە- ئێمە. بەیاننامەی هاوبەشی بڵاوکردەوە، بەوەش پابەندبوونی خۆی پێشێل کرد کە دان بەوەدا دەنێت کە تەنها یەک چین هەیە و تایوان بەشێکە لە چین. یانی ئەوەی دەڵێت: “ئێمە پشتگیری سەربەخۆیی تایوان ناکەین” تەنها قسەی دەمیەتی. ئێمە ناتوانین وتارە حەماسییەكان وەك دەمامكێك بۆ کارلێکی نێوان واشنتۆن و تایپە بەکاربهێنین. جگە لە پەیامەکەی وەزارەتی دەرەوە، سەردانی شاندێكی باڵای ئەمریكا بۆ تایپە ڕاستەوخۆ دوای جیاكردنەوەی دەنگەکان کە دەوترێت لەلایەن سەرۆک بایدنەوە نێردراوە بۆ گەیاندنی پەیامی دڵنیاکردنەوە یان هەر شتێکی تر، دەتوانرێت وەک پشتگیری و دڵنیایی لێکبدرێتەوە لەلایەن حکومەتی ئەمریکاوە، کە ئاماژەیەکی زۆر هەڵەی بۆ هێزە جوداییخوازەكان لە دوورگەکەدا نارد و، بووە هۆی توڕەیی و نیگەرانییەكی زۆر لەنێو خەڵکی كۆماری میللی چیندا.
هەروەها ناتوانین سەردانی کۆنگرێسمانەکانی ئەمریکا بۆ تایوان لە كاتی “دەستبەکاربوونی”دا وەک ئاڵوگۆڕی نافەرمی پاساویان پێبدرێت، چونكە دەستەڵاتی یاسادانان لە بنەڕەتدا بەشێکە لە دەسەڵاتی دەوڵەتی ئەمریکا. بەرپرسانی حکومەت و یاسادانەرانی کۆنگرێس بە هەمان شێوە هەموویان نوێنەرایەتی ئەمریکا دەکەن و بەناوی وڵاتەوە قسە دەکەن. ئەو پەیامانەی ئەمریكا هانی جوداییخوازەكانی تایوان دەدەن، هەنگاوی بێویژدانانەتر بنێن.
کەواتە، ئەمانە هەوڵی زیاترن بۆ لەتكردنی كێكەكە و گۆڕینی پەیوەندییە چەسپیوەكانی لەگەرووی تایواندا.. بەم شێوەیە ئەنجام دەدرێت: لە ڕووی سیاسییەوە ئیدارەی ئەمریکا چەندین جار پڕۆژە یاسای پەیوەست بە تایوانی پێشکەش کردووە، بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تایوان، بەم هۆیەشەوە سەردانیكردنی تایوان لەلایەن سیاسی و بڕیاربەدەستەكانی ئەمریكاوە بۆ ئەو دوورگەیە زیاتر بووە. هەروەها ئەمریكا پشتیوانی لە تایوانی کرد لە “فراوانکردنی” ئەوەی پێی دەوترێت “فەزای نێودەوڵەتی”، وەک هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی کورسییەک لە هەندێک ڕێکخراوی نێودەوڵەتیدا. لە ڕووی سەربازییەوە ئەمریکا فرۆشتنی چەکی بۆ تایوان زیاد کردووە و زۆرجار کەشتی جەنگی بۆ گەرووی تایوان ناردووە.
ئەمریکا بەم کارەی ڕەفتارەکانی خۆی گۆڕیوە و چەندین جار “پێشبینی خراپ”ی لەسەر پرسی تایوان دروستکردووە. بنەمای (یەک چین)ی کاڵ كردۆتەوەو شێواندوویەتی. ئەوە ئەمریکایە کە بەردەوام هەوڵی گۆڕینی دۆخی ئێستای داوە لە سەرانسەری گەرووی تایوان، لە هەمان کاتدا كۆماری میللی چین تۆمەتبار دەكات بە گۆڕینی دۆخی ئێستا.
بەگوێرەی ئەم تاکتیکانە، چیتر “دۆخی ئێستا” لە سەرانسەری گەرووی تایواندا، ئاماژە نیە بۆ هەبوونی دەوڵەتێکی ئاشتیخواز کە هەردوولا بە ئاشتی و هاوئاهەنگی تێیدا بژین، بەڵکو پرۆسەیەکی مەترسیدارە کە تێیدا پارتی دیموكراتی پێشكەوتنخوازی دەستەڵاتداری تایوان، بەردەوامە لە پەرەپێدانی هەوڵەكانی دووركەوتنەوە لە كۆماری میللی چین، بە ئامانجی ئەوەی دوورگەکە زیاتر لە وڵاتی دایک دوور بخەنەوە. بۆیە جەختکردنەوەی کوێرانە لەسەر پاراستنی “دۆخی هەنوكەیی” لەگەروەكەدا بەو شێوەیەی كەهەیە، لەكۆتایدا مانای پشتگیریکردنە لە سەربەخۆیی تایوان و دابەشکردنی خاکی چینە، کە دەبێتە هۆی هاتنە كایەی یەک چین، یەک تایوان. ئەمەش پێشێلکردنێکی ئاشكرای بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی چینە. هیچ چینییەک بەمە ڕازی نابێت.
هەروەها بێهودەیە بۆ ئەمریکا کە تەڵەی “هێشتنەوەی دۆخی ئێستا” لەسەر پرسی تایوان بەکاربهێنێت بۆ بەستنەوەی كۆماری میللی چین. چونكە كۆماری میللی چین مافی تەواوی سەروەری بەسەر دوورگەکەدا هەیە، بەو پێیەی تایوان هەمیشە بەشێکی دانەبڕاوە لە وڵاتەکە. لەكاتێكدا كۆماری میللی چین دەیەوێت “دۆخی ئێستا” بپارێزێت، کە ئەو دۆخە لەبار بێت بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی سەرانسەری گەرووەکە. بەڵام كۆماری میللی چین، مافی گۆڕینی هەر “دۆخێکی شێواوی هەیە، کە پێچەوانەی یەکگرتنەوەی نیشتمانی و یەكپارچەیی خۆی بێت. خاڵی دەستپێکی هەریەک لە بژاردەکان یەکگرتنەوەی چین و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیانی هەردوو دیوی گەرووی تایوانە.
لەکاتێکدا ڕاستەوخۆ دوای هەڵبژاردنەکان لە دوورگەکەدا، زیاتر لە سەد وڵات و ڕێکخراوی نێودەوڵەتیی پشتگیری خۆیان بۆ بنەمای (یەک چین) دووپات کردۆتەوە و، بە توندی دژی “سەربەخۆیی تایوان” وەستانەوە ، ئیدی باشترە ئەمریکا دووجار بیر لەوە بکاتەوە کە چی بەسەر خۆی و چین دەهێنێت، لەمەڕ گۆڕینی دۆخی هەنوكەیی لە سەرانسەری گەرووی تایواندا.
(نووسەر شرۆڤەکاری کاروباری نێودەوڵەتییە، بە بەردەوامی بۆ شینوا نیوز، گڵۆباڵ تایمز، چاینا دەیلی، سی جی تی ئێن و هتد دەنووسێت.
