جوگرافیا
چین کە ٣١٠٠ میل (٥٠٠٠ کیلۆمەتر) لە ڕۆژهەڵاتەوە بۆ ڕۆژئاوا و ٣٤٠٠ میل (٥٥٠٠ کیلۆمەتر) لە باکوورەوە بۆ باشوور درێژ دەبێتەوە، وڵاتێکی گەورەیە و دیمەنی سروشتی زۆر جیاوازە. خاکەکەی بریتییە لە شاخ و فەلاتە بەرزەکان و بیابانە خۆڵاوییەکان و دارستانە چڕەکان.
یەک لەسەر سێی ڕووبەری زەوی چین لە شاخ پێکهاتووە. بەرزترین شاخی سەر زەوی، چیای ئێڤرێست، لەسەر سنووری نێوان چین و نیپاڵ دانیشتووە.
چین هەزاران ڕووباری هەیە. ڕووباری یانگتزێ و ڕووباری زەرد گرنگترینیانن. ڕووباری یانگتزی بە درێژی ٣٩١٥ میل (٦٣٠٠ کیلۆمەتر) سێیەم گەورەترین ڕووباری جیهانە.
شوێنی نیشتەجێبوونی جۆراوجۆری چین شوێنی نیشتەجێبوونی سەدان جۆری ئاژەڵ و ڕووەکی تێدایە. زیاتر لە ٣٨٠٠ جۆر ماسی و سەدان جۆری دوورخراو و پەلەوەر لە ڕووبارەکان و دەریاچە و ئاوەکانی کەنار دەریاکاندا دەژین.
گیانلەبەرە کێوییەکانی چین لە مەترسیدایە بەهۆی بڕینی دار و بڕینی ڕوون (پاککردنەوەی زەوی لە هەموو درەختەکان) بۆ زەوییە کشتوکاڵییەکان. هەروەها فراوانبوونی بیابانەکان لە باکوور شوێنی نیشتەجێبوونی ئاژەڵەکان بچووک دەکاتەوە. حکومەتی چین زیاتر لە هەزار و ٢٠٠ یەدەگی بۆ پاراستنی جۆرەکانی ڕووەک و ئاژەڵ دروستکردووە.
پاندا زەبەلاحەکە لە شاخەکانی تەماوی باشووری ڕۆژئاوای چین دەژی و لە هیچ شوێنێکی دیکەی سەر زەویدا ناژی. ئەوان بامبۆ دەخۆن و بەزۆری لە نزیک ستاندەکانی ڕووەکی هەمیشە سەوزی دار دەژین. پانداکان ڕاو کراون و تەنها نزیکەی ١٦٠٠ پاندا لە کێودا ماونەتەوە.
چین بە ژمارەی دانیشتووانی یەک ملیار و ٤٠٠ ملیۆن کەس لە هەموو وڵاتانی دیکەی سەر زەوی ژمارەی خەڵکی زیاترە. نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووان لە شارەکاندا دەژین. باقی خەڵکەکەش لە وڵاتدا دەژین.
هونەر و پیشەسازی لە چین مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە. هەزاران ساڵ لەمەوبەر چینییەکان هەندێک لە یەکەم کەسەکان بوون کە ئاوریشم و یەشت و برۆنزی و دار و کاغەزیان بەکارهێنا بۆ دروستکردنی هونەر. ئەو نووسینە هونەرییەی کە پێی دەوترێت خەتنووسی، لە چین داهێنراوە.
بەشێکی زۆری بیروباوەڕ و فەلسەفە مۆدێرنەکانی چین لەسەر فێرکارییەکانی بەرپرسێکی حکومەتە کە نزیکەی ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر ژیاوە. کۆنگفوزی ناسراو بە کۆنفۆشیۆس، خەڵکی فێری بەهای شتگەلێکی وەک ئەخلاق و میهرەبانی و پەروەردە دەکرد.
