بەشی دووەم
نوسینی: دكتۆر فواد عەلی
رێكارییەكانی سەروەری رۆشنبیری و هێزی سەربازی چین
بە پێی لێكدانەوە و تێبینی پسپۆران چین بە كردار دەستیكردوە بە برینی رێگایەكی سەخت بەرەو سەروەری ئابوری لە ئاستی جیهاندا، زۆرباش رێكارییەكانی ئەو كێبركێ شارستانیەتە دەزانێت، گەشەی ئابورییەكەی سنوری بۆ نییە لە ئێستادا ئاستی ئابوریەكەی لەسەر ئاستی جیهاندا گەیشتۆتە ریزبەندی دوەم، لە هەوڵی بەردەوامدایە بۆ گەشەكردنی زیاتری تەكنەلۆجیا و ئابوری و رۆشنبیری تا بگاتە ئەو ئاستەی مۆدێلێكی سەربەخۆی هەبێت و ببێت بە ئەلتەرناتیڤی مۆدێلی رۆشنبیری رۆژئاوا. سەرەتاكەی بە بایەخدان بە بڵاوكردنەوەی زمان و رۆشنبیری چینی لە سەرتاسەری وڵاتانی جیهاندا دەستیپێكردوە، لەوبارەیەوە گرنگترین هەنگاویان كردنەوەی “پەیمانگای كۆنفۆشیۆس”ە كە لە ساڵی 2018 دامەزراوە و لە ئێستادا 548 پەیمانگا بەو ناوەوە لە 154 وڵاتی جیهاندا بڵاوبۆتەوە، 45700 مامۆستای چینی و 1193 “پۆلی كۆنفۆشیۆس” لە خوێندنگای سەرەتای و ناوەندی لە هەمو وڵاتانی جیهاندا كاردەكەن، هەروەها 810 هەزار كەس لە رێگای ئینتەرنێتەوە پەیوەندییان بە “پەیمانگای كۆنفۆشیۆس”ەوە كردوە12، هەروەها ساڵی 2018 دا 30 پەیمانگای تازەیان لە سەرتاسەری جیهاندا دامەزراندوە و كردۆتەوە13.
دامەزراندن و كردنەوەی ئەم پەیمانگا و خوێندنگا و پۆلە ئاسایی و ئینتەرنێتیانە، ئەركیان تەنها بڵاوكردنەوەی زمان و رۆشنبیری و ئادابی چینی نییە، بەڵكو چین دەیەوێت لەو رێگایەوە پێگەی خۆی لە جیهاندا بكاتەوە و هەوڵی ئاڵوگۆری رۆشنبیری و پەیوەندی بەردەوامی لەگەڵ شارستانیەتە جۆراوجۆرەكان لە جیهاندا هەبێت، هەروەها لەرێگای هەوڵدان بۆ بەشداریپێكردنی بەرێوەبەرانی “پەیمانگای كۆنفۆشیۆس” لە كۆنگرە جیهانییەكاندا، بۆ نمونە ئەو كۆنگرەیەی لە ساڵی 2018 بەسترا كە 1500 سەرۆك زانكۆی تێدابو بە نوێنەرایەتی 150 وڵات، نوێنەری پەیمانگاكانی كۆنفۆشیۆسیش بەشداربون14.
ئەم گەشەكردنە و بڵاوبونەوە رۆشنبیرییەی چین كە لەسەر بنچینەی چەندین رێكەوتنامە و هاریكاری زانستی و نێردەی هاوبەش لەسەر ئاستی جیهاندا ئەنجامدراون، هاوتەریبە لەگەڵ بایەخدان بە توانای سەربازی چین، هەندێك كەس ئەگەر وابزانن كە توانای سەربازی ئەمریكا لەسەروی توانای سەربازی چینەوەیە، ئەوا رەنگە هەڵەیانكردبێت، سەرەرای ئەوەی ئەمریكا خاوەن جبەخانەیەكی گەورەی سەربازییە، بەڵام لە ئەنجامی راپۆرتی ئەو لیژنەیەی كە كۆنگرێسی ئەمریكا لە هەردو حزبی دەسەڵاتدار پێكیهێنابو ئەوا باس لە”پاشەكشەیەكی مەترسیدار”ی توانای سەربازی ئەمریكا دەكەن، راپۆرتەكە باس لە بابەتی زۆر مەترسیدار دەكات و دەڵێت: لە ئێستادا ئەمریكا هەر شەرێك لەگەڵ چین یان روسیا دەستپێبكات ئەوا ئەنجامەكەی دۆرانی ئەمریكایە15، لیژنەكە گەیشتە ئەو دەرئەنجامەی كە هاوسەنگی هێزی سەربازی لە ئەوروپا و ئاسیا و رۆژهەڵاتی ناوەراستدا لە بەرژەوەندی ئەمریكادا نییە، راپۆرتەكە باس لەو هەنگاوە سستانەی ئەمریكا دەكات كە بەرانبەر بە كێبركێكانی وەك چین و روسیا گرتویەتیەبەر، چین و روسیا لە بیانكردنی هێزی بەرگریان بەرانبەر بە ئەمریكا16 لە گەشەكردنی بەردەوامدان.
سەرەرای ئەوە، هەردو وڵاتی چین و ئەمریكا لە هەوڵی بەردەوامدان لە بەهێزكردنی ژێرخان و توانا سەربازییەكانیاندا، ئەمەش بۆ خۆئامادەكردنە بۆ هەر ئەگەر و ململانێ و پێكدادانێكی سەربازی لە ناوچەی ئاسیا و زەریای هێمندا، لە ئێستادا چین لە ئاستی هەرێمیی و جیهانیدا وەك هێزێكی سەربازی گەورە دەركەوتوە، بۆیە لە داهاتودا رەنگە چین بتوانێت پێگەیەكی سەركردایەتی لە جیهاندا بەدەستبهێنێت17.
لەگەڵ ئەو راپۆرتەدا، شارەزایان لەو بروایەدان لەو كێبركێ سەربازیەی نێوان چین و ئەمریكادا هەیە، چین بەشێوەیەك گەشەی بە ژێرخانی سەربازی داوە كە هەرەشەیەكی گەورەیە لەسەر توانای سەربازی ئەمریكا. ئیلسا كانیا كە توێژەرە لە ناوەندی ئەمریكا بۆ توێژینەوە ئەمنییەكان دەڵێت”ئەمریكا لە بواری سەربازیدا هەژمون و كۆنترۆڵی رەهای لەژێر دەستدانییە”18، بەڵام سوپای چین لە زۆر خاڵ و لایەنی سەربازییەوە لە پێش ئەمریكادایە19.
چین لە پێنج لایەنی هێزی سەربازی دیاریكراوەوە هەرەشەیە بۆسەر ئەمریكا:20
1- موشەكی كارۆموگناتیسی: لەسەر كەشتیدایە و خێرایی تەقاندنەكەی 7جار لەسەروی خێرایی دەنگە.
2- كەشتی شەری پێشكەوتو: كەشتی سەربازی لە جۆری 055 كە كاولكەرە و توانای هەڵگرتنی 12 هەزار تەن قورسایی هەیە، ئەم جۆرە كەشتییە توانای هەڵگرتنی فرۆكەی جۆریA001 هەیە لەگەڵ 35-40 فرۆكەی سەربازی پێشكەوتو.
3- فرۆكەی شەركەر: چین رایگەیاند كە فرۆكەی شەركەری ناوخۆی بەرهەمهێناوە بە ناوی”شینجدو جی 2- بازی رەش”، بەمەش پێوانەكەی ئەمریكای لە دروستكردنی فرۆكەی شەبەحدا شكاند، هەروەها گەورەترین فرۆكەی سەربازی لەسەر ئاستی جیهاندا”وای 20″ی بەرهەمهێناوە.
4- بارهەڵگری خێرا: چین بارهەڵگری خێرای لە جۆری”دی ئێف 17″ی بەرهەمهێناوە كە هەڵگری موشەكە و خێراییەكەی 5جار لە خێرایی دەنگ زیاترە، ئەم سیستمەی چین لە پێش ئەمریكا و روسیاوەیە.
5- عەقڵ و زیرەكی پیشەسازی سەربازی: چین رایگەیاند كە تا ساڵی 2030 لە بواری گەشەپێدانی پیشەسازی سەربازی زیرەكدا 150 ملیار دۆلاری تەرخانكردوە، بەمشێوەیە چین لە روی پیشەسازی زیرەكی سەربازیدا و لە بوارەكانی شەری ئەلكترۆنی و فرۆكەی بێ فرۆكەواندا دەتوانێت هەر ئامانجێكی ئەمریكی بوێت لێیبدات.
هەر لە درێژەی ململانێی نێوان ئەمریكا و چین، لە تۆرە كۆمەڵایەتییەكان لە چین پروپاگەندەی ئەوە بڵاوبۆتەوە كە بەرنامەیەكی شەری ڤایرۆسی ئەمریكا هۆكارە بۆ بڵاوبونەوەی ئەو ڤایرۆسە، سەرەرای ئەوەی هەندێك لە زانایان ئەوە دوپاتدەكەنەوە كە پێكهاتەی ئەو ڤایرۆسە سروشتییە بەڵام زۆربەی چینییەكان بروایان بەو پروپاگەندەیە هەیە، بەڵام لە راستیدا ئەم ململانێیەی نێوان چین و ئەمریكا تەنها شەرە قسە نییە و دۆخەكە گەیشتۆتە قۆناغێكی مەترسیدار21.
پاش ئەوەی ئەمریكا بریاریدا سنورەكانی خۆی لە هاتوچۆكردن لە ئەوروپاوە بۆ ئەمریكا دابخات، بە تایبەتی ئیتالیا، بەرانبەر بەوە حكومەتی چین رایگەیاند كە ئامادەیە تیمی پزیشكی و پێداویستی تەندروستی بگەیەنێتە ئیتالیا كە بەبەراورد بە وڵاتانیتری ئەوروپا كاریگەری پەتای كۆرۆنای زۆر لەسەرە، لە هەمانكاتدا چین هاوكاری پزیشكی گەیاندە ئێران و سربیا.
چینییەكان پێیانوایە ئەمە شەرێكی زانیاری و پروپاگەندەییە و لە پشت پەردەوە زۆرشتیتر هەیە و چین دەیەوێت بەسەركەوتویی لێیدەربچێت و پێگەكەی وەك زلهێزێك دەربكەوێت، بەم دۆخەی ئێستای ئەمریكا بێت ئەم شەرە دەدۆرێنێت22.
توانای عەقڵییەكانی چین لە دەستبەسەرداگرتندا
سەركردەكانی چین ئەو راستییە باش دەزانن و بەردەوام ئەوە دەدركێنن و پێ لەسەر ئەوەدادەگرن چین تا ئێستاش لە چوارچێوە و ریزی وڵاتە تازە پێگەیشتوەكاندایە، بەڵام بروایان بەوە هەیە دەتوانن بگەنە بەرزترین لوتكەی پێشكەوتن، هەروەكو سەرۆكی چین شی جین بینگ جەخت لەوە دەكاتەوە كە چینییەكان و حزبەكەی”توانیان چینی هەژار و دواكەوتو بگەیەننە قۆناغ و ئاستێكی بەهێز و پێشكەوتو و رۆژبەرۆژیش لە گەشەكردندایە و داهاتویەكی پرشنگدار چاوەرێی چینییەكان دەكات، ئامانجیش لەو هەوڵ و تێكۆشانە ئەوەیە كە چین و گەلی چین لە ریزی گەلانی دونیا سەربەرزبێت و توانا و هێزی خۆی بسەلمێنێت و بتوانێت پشكی لە خزمەتی مرۆڤایەتیدا هەبێت و بە لوتكەی پێشكەوتن و گەشەكردن بگات”23.
سەرۆك بینگ لە چەندین بۆنەی جیاوازدا تێروانینەكانی خۆی دەربریوە، بۆ نمونە لە كۆنگرەی 17ی ئەكادیمیای زانست و لە مانگی یونیۆی ساڵی 2014دا دەڵێت: “پاش چەندین ساڵ لە هەوڵ و كۆششی بەردەوام لە ئێستادا زانستی تەكنەلۆجیا لە ئاستێكی زۆر بەرزدایە و وڵاتمان لە سەرمەشقی ئەو پێشكەوتنە جیهانیەدایە، وردەوردە بارودۆخی چین گۆراوە بەوەی ئێستا سەرۆكایەتی ئەو پێشكەوتنە جیهانییە دەكات و نابێتە پاشكۆ”. سەرۆكی چین جەخت لەوە دەكاتەوە ” ئەلتەرناتیڤ تەنها ئەوەیە چین بتوانێت ئاسایشی ئابوری نیشتمانی خۆی بپارێزێت و بە هەمو توانا و هێزی خۆی بەرگری لێبكات و لەمبارەیەوە جگە لە خۆمان پشت بە هیچ هێزێكی دەرەكی نابەستین”. سەرۆكی چین چەندینجار جەختیكردۆتەوە كە”پشتبەستن بەخۆمان خاڵی سەرەكییە تا چین بتوانێت لە ئاست میللەتانی جیهاندابێت، داهێنانە خۆماڵییەكان ئەو رێگایەبون كە ئێمەی چینییەكانی گەیاندە لوتكەی زانستی تەكنەلۆجیا لە جیهاندا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خۆمان لە دەوروبەرمان جودا ناكەینەوە و لە هەوڵی بەردەوامداین بۆ ئاڵوگۆری زانیاری و شارەزایی و ئەزمونەكانمان لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا ئاڵوگۆرپێدەكەین”24.
لەوبارەیەوە سەرۆكی چین لە كۆبونەوەیەكیدا لە ساڵی 2014دا لەگەڵ هەندێك سەركردەی عەرەب ئەنجامیدا كە ئامانج تێیدا زیندوكردنەوەی”رێگای ئاوریشم”ی بو، هەروەها بەهێزكردنی هاوكاری و پەیوەندییەكانی نێوان چینی- عەرەبی بو، سەرۆكی چین رایگەیاند” چین گەیشتۆتە قۆناغێكی یەكلاكەرەوە بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەكانی كە بریتییە لە دروستكردنی كۆمەڵگایەك لە هەمو رویەكەوە ژیانێكی سەربەرزانەی هەبێت، ئەمە خەونی چینییەكانە بۆ گەیشتن بە قۆناغی پێشكەوتنی گەورە”25، لەوبارەیەوە پلانێكی ریفۆرمی گشتگیرمان دارشت، كە ناوەرۆكی سەرەكی پلانەكە بریتییە لە گەشەپێدان لە بواری هاریكاری و هاوئاهەنگی نێودەوڵەتی كە هەمو ئاستەكان بگرێتەوە، ئەم پلانە لەژێر سیستمێكی ئابوری كراوە و بەرژەوەندی هاوبەش بێت بە بێ هیچ جیاوازیەكی هەرێمی ئیتنیكی لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهاندا26.
بە دڵنیاییەوە چینییەكان لە زیندوكردنەوەی رێگای ئاوریشمیدا ئامانجیان ئەوەیە ئاڵوگۆری شارستانی لە هەمو روەكانەوە ئەنجامبدەن، هەروەكو سەرۆكی چین دوپاتیدەكاتەوە كە” هیچ شارستانیەتێكی باش نییە ئەویتریان خراپ بێت، هەمو شارستانیەتەكان دەوڵەمەندن و دەستكەوتیان بۆ مرۆڤایەتی هەبوە”، لەمبارەیەوە فەیلەسوفێكی چینی دەڵێت”تێكەڵكردنی رەنگە جۆراوجۆرەكان زیاتر جوانی دەبەخشن، تێكەڵكردنی دەنگی ئامێرە جیاوازەكانی مۆسیقا ئاوازێكی نایاب دەخوڵقێنێت”27.
تێروانینی سەرۆكی چین ئەوەیە پێویستە وڵاتەكەی لەسەر بنەما و جیهانبینییەك كاربكات كە بروای بەوە هەبێت بۆ بونیاتنانەوەی وڵاتەكەی پێویستە هەوڵی ئەوەبدات خولێكیتری شارستانیەتی تازەی مرۆڤایەتی بونیاتبنێت كەلەسەر بنچینەی هاوبەشی و هاوكاری و ئاڵوگۆری و یەكسانی هەمو بوارەكانی ژیان بێت. بەڵام ئەم تێروانینانەی سەرۆكی چین لەگەڵ جیهانینی سەردەمی جیهانگیریدا جیاوازە و یەكناگرێتەوە، چونكە شارستانیەتی جیهانگیری ئێستا بریتییە لە شارستانیەتی هەژمونی و خۆسەپێنی بەرژەوەندی وڵاتانی رۆژئاوا بە سەركردایەتی ئەمریكا. بۆ ئەو مەبەستە سەرۆكی چین برگەی”رۆحی رێگای ئاوریشم” لە گوتارەكانیدا بەكاردەهێنێت كە بنەماكەی ئەوەیە هەمو نەتەوەكان ئازادبن لە هەڵبژاردنی ئەو رێگایەی كە دەبێتە هۆی گەشەكردن و بونیاتنانەوە، ئەمە لەسەر بنچینەی بونیاتنانەوەی هاوبەش و گفتوگۆی دو لایەنە و ئاڵوگۆری بەرژەوەندی هاوبەش دەبێت نەك خۆسەپاندن و سەپاندنی هەژمون و مۆدێلێكی تایبەت بەسەریەكتردا28.
هەژمونی چین و بەدەستهێنانی لە واقعدا
لەمبارەیەوە تۆماس فریدمان نوسەر و رۆژنامەنوسی بەناوبانگی ئەمریكا پاش ئامادەبونی لە یارییەكی ئۆڵەمپی چیندا كە لە ساڵی 2008 ئامادەبو، لە رۆژنامەی”نیۆرك تایمز”دا بابەتێك بە ناونیشانی “حەوت ساڵی پیرۆز”دەنوسێت:”چۆن چین و ئەمریكا حەوت ساڵی رابردویان بەرێكرد؟، بەبەراورد بەوەی چینییەكان ئامادەسازیان بۆ خولی ئۆڵەمپی كردوە، بەراستی پێشكەوتنێكی گەورە لەهەمو بوارەكاندا لە چین دەبینرێت، بەرانبەر بەوە ئەمریكا سەرقاڵی ئامادەسازی سەربازییە تا زیان بە جیهان بگەیەنێت”، بە گاڵتەئامێزەوە كۆتایی بە قسەكانی دەهێنێت و دەڵێت:”نامەوێت ئەم هەواڵە بە كچەكانم بڵێم برۆن گەشتێك بۆ چین بكەن تا داهاتو ببینن”29.
تێبینی فریدمان رەنگدانەوەی فۆكەسی چینییەكانە لەسەر پێشكەوتنی شارستانیەتی راستەقینەیان، بەرانبەر بەوە ئەوەی ئەمریكا بەرهەمیهێناوە لە نانەوەی شەری راستەوخۆ و ناراستەوخۆ و خۆسەپاندن و هەژمونی بەسەر جیهاندا سەرئەنجامەكەی دەبێتە هۆی خێراكردنی كۆتایی ئیمبراتۆریەتی ئەمریكا.
لە راستیدا مۆدێلی چین كۆدەنگی نیشتمانی لەسەرە و ئامانجەكانی رون و ئاشكران و زۆر بەتواناترە لە مۆدێلی رۆژئاوا30. ئەم مۆدێلەی چین بە نمونە دادەنرێت، چونكە چین دەوڵەتێكی كۆن و خاوەند شارستانیەتێكی دورودرێژ و رەسەنە، سەرەرای بونی ئیتنیك و جۆرایەتی زۆر بەڵام یەكگرتون و خەسڵەتەكانی مەدەنیەتی زۆرن، گرنگترینیان زۆری دانیشتوانەكەیەتی كە بۆتە فاكتەری بەهێزبونی نەك لاوازبونی، چین خاوەندی روبەرێكی خاكی فراوان و دابونەریتێكی كۆن و رۆشنبیرییەكی دەوڵەمەند و زمانێكی دەگمەن و سیاسەت و كۆمەڵێكی نمونەییە.
رێبەران و دروستكەری ئەم پێشكەوتنەی چین ئەو كەسانەن كە ئەو خەسڵەتانەیان تێدایە، چینییەكان خاوەندی یەك رۆشنبیری و رەفتارن كە لەسەر بنەمای ئەخلاق بونیاتنراوە و بریتییە لە بنەمایەكی گشتی رەفتار نەك تەنها چەند پرەنسیپێكی تیۆری بن و كاری پێنەكرێت، ئەو بنەما ئەخلاقیانەی چینییەكان ئەمانەن: تێروانین و نیەتی پاك و ئەرێنی بەرانبەر بە كەسانیتر، پشتبەستن بە خود، راستگۆیی لە كاركردندا، هەوڵی بەردەوام بۆ گەشەپێدانی خود، نەوەستان لە فێربون، لەكاتی لێقەوماندا هاوكارن31. ئەم پرەنسیپە ئەخلاقیانە بنەمای رەفتاری چینییەكانن و پاڵنەری گەورەی شێلگیری و ئەو پێشكەوتنانەن كە هەمو تاك و گروپێكی چین بارگاوین پێوەی.
مۆدێلی چین بۆ ئەو پێشكەوتن و گەشەپێدانەی كە هەمو بوارەكانی گرتۆتەوە، لەسەر سێ بنەمای سەرەكی بونیاتنراوە، كە رێبەری چین دنگ شیاو بینگ دایناوە كە بریتیە لە”لاسایی رۆژئاوا مەكەنەوە، لاسایی وڵاتانی سۆشیالیستی مەكەنەوە، هەرگیز دەستبەرداری خەسڵەتە باشەكانی خۆتان مەبن”، بۆیە مۆدێلەكەیان لەسەر بنچینەی هەشت خەسڵەت دامەزراندوە:32
یەكەم: میتۆدی هزری و فەلسەفەی مۆدێلی چینی كە لەسەر راستی و واقع بونیاتنراوە.
دوەم:حكومەت و دەوڵەتێكی ناوەندی بەهێز، كە بە سومبوڵ و پشتیوان بۆ یەكیەتی وڵات دادەنرێت.
سێیەم: هەمیشە بایەخبەندی بۆ سەقامگیری وڵاتە، ئەم مۆدێلە لەسەر بنەمای”بونی سەدان دەوڵەت لەیەك دەوڵەتدا”دروستبوە، بەهۆی ئەوەی چین لە چەندین رۆشنبیریی و ئیتنیكی جیاواز پێكهاتوە، بەڵام ئەم جۆرایەتییە هەمیشە فاكتەری سەقامگیری بوە نەك هۆكاری پەرتەوازەیی و ململانێ، ئەمە ئەو میراتەیە كە لە ئیمپراتۆر تشین شی خوانگ ماوەتەوە كە لە ساڵی 221ی پێش زاین چینی وەك وڵاتێكی یەكگرتو دروستكرد.
چوارەم:گرنگیدان بە ئاستی گوزەرانی خەڵك، مۆدێلی ئابوری چین، ئابوریەكە بە ئاراستەی میللەتە بەو پێیەی گەل بنچینەی دەوڵەتە، كاتێك كە بناغەكەی بەهێز و جێگیربێت ئەوا دەوڵەت لە سەقامگیری و ئاشتیدایە.
پێنجەم: ریفۆرمی هێواش و لەسەرخۆ، مۆدێلی ریفۆرمی چین لەسەر بنەمای ریفۆرمی ریشەیی نییە، كە ریفۆرمی كتوپرە، هەروەكو مۆدێلی رۆژئاوای لەسەر بونیاتنراوە، بە پێچەوانەوە مۆدێلی چین پشت بە پرۆسەیەكی هێواش و بەردەوام و چاكسازی كەسی و كۆمەڵ دەبەستێت.
شەشەم: ریفۆرمی چین لەسەر بنەمای پرۆسەیەكی لەسەرخۆ و ریزبەندی و بایەخبەندی بونیاتنراوە، سەرەتا ریفۆرمەكە لە لادێكانەوە دەستیپێكردوە و دواتر ناوچە شارنشینەكان، لەدوای ئەوە پێدەشتەكان ریفۆرمی ئابوری و دواتر سیاسی گرتۆتەوە.
حەوتەم: ئابوری تێكەڵاو، لە نێوان سیستمی سۆشیالیستی كە پێشتر چین پەیرەوی دەكرد لەگەڵ سیستمی سەرمایەداری، ئەم مۆدێلە لە ئابوری”دەستی شاراوە” و “دەستی دیار” پێكهاتوە، كە تێكەڵەیەكە لە ئابوری بازار لەگەڵ بونی دەسەڵاتی دەوڵەت و تێكهەڵكێشبونی ئابوری بازار لەگەڵ ئابوری مرۆیدا.
هەشتەم: كرانەوە بەروی جیهانی دەرەوە، ئەمە خەسڵەتێكە لەسەردەمی یەكگرتنی چینەوە لە ساڵی 221ی پێش زاین پەیرەوكراوە، لەسەر دەستی رێبەری هاوچەرخی چین دنگ شیاو بنگ لە چوارچێوەی مۆدێلی ریفۆرمێكی هێواش و لەسەرخۆ دوبارەكراوەتەوە و دەست بە كرانەوەی گشتی بە جیهانی دەرەوە كراوە.
دەرئەنجام
1-قۆناغی جیهانگیریی سەرمایەداری هەژمونێكی سەپێنراوە كە لەلایەن توێژێكی رۆشنبیری و ئابوری دیاریكراوەوە بەرێوەدەچێت چیتر ناتوانێت بەردەوامبێت.
2-جیهانگیری بە هەمو رەهەندەكانیەوە بریتییە لە قۆناغێكی مێژوی مرۆڤایەتی كە هێزە خۆسەپێنەرەكان ئەم قۆناغە بەرێوەدەبەن و بە دڵنیاییەوە پاش لاوازبونی ئەو هێزە ئەو قۆناغەش كۆتایدێت.
3- كۆتایهاتنی سەردەمی جیهانگیری واتا كۆتایهاتنی هەژمونی رۆژئاوا بەسەر جیهاندا و چین شوێنگرەوەی قۆناغی داهاتوە.
4- لە داهاتودا قۆناغی هەژمونی چین و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا كاریگەری راستەوخۆی لەسەر میللەت و وڵاتانی رۆژهەڵات دەبێت بەهۆی ئەوەی لە روی مێژویی و رۆشنبیری و شارستانیەتەوە لەیەكتر نزیكن.
5-چین خاوەن ئەزمون و مۆدێلی تایبەت بەخۆیەتی لەروی پێشكەوتن و گەشەكردنەوە دەتوانێت بەسەر هەمو كێبركێكارەكانیدا زاڵبێت.
6- بەكین زۆر بەخێرایی لە هەوڵی ئەوەدایە سود لەو هەلە وەربگرێت كە بە هۆی هەڵەكانی ئەمریكاوە هاتونەتەپێش و چین ئەو هەڵانەی ئەمریكا پردەكاتەوە و خۆی بە رێبەری جیهان دەناسێنێت.
7-چین بەشێوەیەك گەشەی بە ژێرخانی سەربازی داوە كە هەرەشەیەكی گەورەیە لەسەر توانای سەربازی ئەمریكا.
8-چینییەكان لە زیندوكردنەوەی رێگای ئاوریشمیدا ئامانجیان ئەوەیە ئاڵوگۆری شارستانی لە هەمو روەكانەوە ئەنجامبدەن.
9-چین دەوڵەتێكی كۆن و خاوەند شارستانیەتێكی دورودرێژ و رەسەنە، سەرەرای بونی ئیتنیك و جۆرایەتی زۆر بەڵام یەكگرتون و خەسڵەتەكانی مەدەنیەتی زۆرن.
10- پرەنسیپە ئەخلاقییەكان بنەمای رەفتاری چینییەكانن و پاڵنەری گەورەی شێلگیری و ئەو پێشكەوتنانەن كە هەمو تاك و گروپێكی چین بارگاوین پێوەی.
سەرچاوەكان
1-السید هاشم المیلانی، هل تصبح الصین القوە اڵاولی فی العالم بین عامی 2020 و2030؟مجلە الاستغراب،ص2-4،https://istighrab.iicss.iq/?id=97&sid=383
2-المصدر نفسه، ص4.
3-محمود مكاوی و ماجد شبانە، هل تصبح الصین القوە اڵاولی فی العالم بین عامی 2020 و2030؟ القاهرە: دار سما للنشر والتوزیع» بالقاهرە، 2016، ص45.
4- المصدر نفسه، 45.
5-شوقی جلال، الكویت: سلسلە عالم المعرفە، كانون الپانی، 2009، ص215.
6-المصدر نفسه، ص216.
7-المصدر نفسه، ص217.
8-دانییل بورشتاین وأرنیه دی كیز، التنین اڵاكبر: الصین فی القرن الحادی والعشرین، ترجمە: شوقی جلال، نشر فی سلسلە عالم المعرفە، الكویت- تموز/ یولیو 2001م، ص215.
9-المصدر نفسه،419.
10- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص6.
11- فیروس كورونا: الصین والولایات المتحدە تتحاربان خلف الكوالیس
BBC العربیە،25/3/2020، https://www.bbc.com/arabic
12-شی جین بینغ، حول حكم الادارە، Arabic.china.org.cn/archive/chandong/node_7070945.htm,p.1
13-المصدر نفسه.
14- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص7.
15- محمود مكاوی و ماجد شبانە، مصدر سابق، ص87.
16- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص7.
17- فیروس كورونا: الصین والولایات المتحدە تتحاربان خلف الكوالیس
BBC العربیە،25/3/2020، https://www.bbc.com/arabic
18- نقلًا عن :https://www.skynewsarabia.com/world/1023452-5-, p.1.
19- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص7.
20- شی جین بینغ، حول حكم الادارە، مصدر سابق، ص24 .
21- فیروس كورونا: الصین والولایات المتحدە تتحاربان خلف الكوالیس
BBC العربیە،25/3/2020، https://www.bbc.com/arabic
22-المصدر نفسه.
23- شی جین بینغ، حول حكم الادارە، مصدر سابق،ص24.
24-المصدر نفسه، ص135.
25- الرئیس الصینی: شی جین بینغ، حول الحكم والإدارە، الترجمە العربیە، دار النشر باللغات اڵاجنبیە، بكین، الصین 2014، ص335. Arabic.china.org.cn/archive/chandong/node_7070945.htm
26-المصدر نفسه ص336.
27- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص10.
28- محمود مكاوی و ماجد شبانە، مصدر سابق، ص121.
29- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص11.
30-المصدر نفسه، ص11.
31- محمود مكاوی و ماجد شبانە، مصدر سابق، ص132.
32- السید هاشم المیلانی، مرجع سابق، ص14
